Na przekór ponurym, zimowym dniom, na przekór długim wieczorom i ciemnym porankom dziś przedstawiamy storczyki – rośliny postrzegane jako egzotyczne, znane z bajecznie kolorowych i finezyjnych kwiatów. Mimo iż najczęściej widzimy je na parapetach okien, są to rośliny naszych łąk i lasów.

Rodzina Storczykowate (Orchideaceae) jest jedną z najliczniejszych na ziemi – obejmuje ponad 25000 gatunków a niektórzy twierdzą, że jest ich dużo, dużo więcej. Są to rośliny kosmopolityczne, występują na wszystkich kontynentach, oczywiście z wyjątkiem Antarktydy. Najlepiej czują się w strefie międzyzwrotnikowej, gdzie osiągają najbardziej imponujące rozmiary, kolory i kształty.

W Polsce występuje ok 50 gatunków storczyków. Porastają głównie wilgotne i ekstensywnie użytkowane wilgotne łąki i torfowiska a także lasy. Wszystkie podlegają ochronie gatunkowej.
Przyjrzyjmy się niektórym z nich.


Obuwik pospolity (Cypripedium calceolus L.) swoją nazwę zawdzięcza specyficznemu kształtowi kwiatu, który z wyglądu przypomina… buta. Cytrynowy „trzewik” to pułapka dla owadów zapylających tę niezwykła roślinę. Co prawda nie wydziela nektaru, ale intensywna cytrynowa barwa i zapach zwabiają do środka pszczolinki i smukliki, bo tylko te błonkówki są w stanie zapylić kwiat. Jadalne włoski wewnątrz kwiatu wskazują owadom drogę wyjścia z pułapki.
Rośnie w wilgotnych grądach, buczynach i zaroślach, spotkać go jednak trudno, gdyż jest rośliną rzadką. Żyje długo, bo około 30 lat a niektóre okazy mogą osiągnąć imponujący wiek 100 lat.


Równie imponująco wygląda kruszczyk szerokolistny (Epipactis helleborine (L.). To okazała roślina sięgająca nawet 1 m wysokości. Jest to storczyk występujący stosunkowo często, choć do roślin pospolitych nie należy. Spotkać go mażemy w wielu siedliskach: w lesie, na obrzeżach lasów i łąk, na łąkach, w zakrzaczeniach a także na stanowiskach ruderalnych. W przeciwieństwie do poprzedniego gatunku, jest to roślina miododajna. Stosuje wyjątkowo zmyślną strategię przetrwania. Otóż nektar kruszczyka szerokolistnego zawiera substancje narkotyczne, które spowalniają ruchy owadów. Powoduje to dłuższe ich przebywania na kwiatach, co wydatnie zwiększa prawdopodobieństwo skutecznego zapylenia.


Tajęża jednostronna (Goodyera repens (L.) to niepozorna roślina mająca zwykle kilka cm wysokości ale w okresie kwitnienia może osiągnąć nawet 25 cm. Jak sugeruje nazwa jej drobne kwiatki są skierowane w jedną stronę łodygi. Wytwarza niezwykle małe nasionka, waga pojedynczego wynosi zaledwie 0,00002 g. Są tak lekkie, że z łatwością mogą być przenoszone przez wiatr. Preferuje lasy iglaste, szczególnie z domieszką borówki czernicy. Wszystkie części rośliny są trujące.


Kruszczyk błotny (Epipactis palustris (L.) to storczyk torfowisk i wilgotnych łąk. Dorasta do 60 cm wysokości. Mimo że nie produkuje nektaru, jest zapylany przez owady. Gdyby to jednak nie nastąpiło, roślina przygotowała inne rozwiązanie – jest zdolna do samozapylenia.

Innym ciekawym storczykiem jest storzan bezlistny (Epipogium aphyllum Sw.). To bezchlorofilowa roślina nie przeprowadzająca fotosyntezy. Z czego zatem żyje? Otóż substancje pokarmowe pobiera z grzybów, na których pasożytuje. W swej specyfice poszła jeszcze dalej – potrafi żyć pod ziemią i tam przez kilka lat rozwijać swoje pędy.  Co więcej, potrafi zakwitnąć pod ziemią i tam następuje autozapylenie. Storzan bezlistny wystepuje na naszym terenie, był zainwentaryzowany w rezerwacje Paraszyńskie wąwozy.

Zainteresowanych światem tych barwnych roślin zapraszamy do obejrzenia filmu „Życie lasu. Storczyki”: