Wyglądem przypomina skrzyżowanie wiewiórki ze szczurem – popielata z długim puszystym ogonem, czarnymi wyłupiastymi oczami i potężnymi wąsami czuciowymi czyli wibrysami. Jest największym żyjącym u nas gryzoniem z rodziny popielicowatych zwanych też pilchowatymi. Długość jej ciała waha się w granicach 16-19 cm zaś ogon osiąga 9-15 cm a kształtem przypomina szczotkę do mycia butelek. Waga ciała jest bardzo zmienna – od 90 do 300 gram i zależy głównie od pory roku – w ciągu krótkiego okresu aktywności popielica potrafi podwoić masę ciała, po czym traci ją poprzez spalanie tłuszczu w czasie długiej hibernacji.

Rok w życiu popielic dzieli się na dwa odmienne etapy: letniej aktywności i zimowej hibernacji. Okres letniej aktywności jest krótki, gdyż zwykle trwa od czerwca do września. W latach słabego urodzaju buka popielice nie przystępują do rozrodu i z braku lepszego zajęcia wcześniej rozpoczynają swój zimowy sen. Nie lubią życia w zwartym stadzie a każdy osobnik zajmuje swój rewir obejmujący korony i pnie drzew. Co ciekawe, większe tereny zajmują samice. Prawdopodobnie jest to podyktowane koniecznością zdobycia pokarmu dla swojego potomstwa.

W okresie letniej aktywności w zasadzie nie schodzą na ziemię. Poruszają się po gałęziach i pniach drzew a także po podszytach. W ciągu jednej nocy potrafią w ten sposób przemieścić się nawet kilka kilometrów. W odróżnieniu od zimy latem zamieszkują dziuple, sztuczne skrzynki lęgowe albo opuszczone gniazda ptaków. W ich diecie dominują nasiana drzew, głównie bukiew i żołędzie, ale chętnie uzupełniają dietę o owoce soczyste np., czereśnie a także nasiona modrzewia. Popielice są zwierzętami trudnymi do wykrycia. Prowadzą skryty tryb życia, ponadto aktywne są jedynie nocą. Ich obecność zdradzają wydawane przez nie dźwięki przypominające kichanie, kwilenie i chrząkanie.

Na ziemię popielice schodzą jedynie na czas zimowej hibernacji. Kopią kilkudziesięciocentymetrowej długości norki i tam zapadają w długi i głęboki sen. W tym czasie temperatura ich ciała spada z 36^oC do zaledwie kilku a serce zwalnia do paru uderzeń na minutę. Energię potrzebną do procesów życiowych czerpią z nagromadzonego latem tłuszczu. Pod względem długości hibernacji popielice są u nas rekordzistkami – trwa ona ok. 9 miesięcy i w tym zakresie prześcigają nawet susły.

Popielice zamieszkują stare lasy liściaste, choć zdecydowanie preferują buczyny. Największa populacja tych interesujących zwierząt występuje w południowej i wschodniej Polsce, głównie na Roztoczu i w Beskidach. Ostatnie badania potwierdziły też obecność niewielkich skupisk w północnej Polsce.

Popielica jest najliczniejszym gryzoniem w swojej rodzinie. W naszym kraju występują też żołędnica, orzesznica i koszatka. Wszystkie objęte są ścisłą ochroną gatunkową, wpisane są też do Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt.